تغییر ویژگی های ساختاری توده طبیعی بهره برداری نشده راش شرقی در یک دوره آماری 5 ساله در جنگل شصت کلاته گرگان

بررسی پویایی ساختار توده های جنگلی طبیعی یک موضوع مهم در جنگل شناسی نزدیک به طبیعت و عملیات مربوط به آن می باشد. این تحقیق با هدف تجزیه و تحلیل پویایی ساختار توده طبیعی بهره برداری نشده راش در یک دوره آماری 5 ساله در جنگل شصت کلاته گرگان به منظور شناسایی الگوی های ساختاری آن انجام شد. بدین منظور داده های مورد نیاز از یک قطعه بررسی دائمی 16 هکتاری (400×400 متر) که در سال 1385 استقرار یافته بود، برداشت گردید. سپس همه اطلاعات درختان زنده و خشکه دارهای با قطر برابرسینه بیشتر از 5/7 سانتی متر اندازه گیری و ثبت شد. علاوه بر این مشخصه های روشنه های تاج پوشش موجود در سطح مورد مطالعه نیز مورد بررسی قرار گرفت. قطعه بررسی دائمی توسط 6 گونه اصلی راش، ممرز، انجیلی، توسکا، افراپلت و خرمندی که 95 درصد از تراکم و حجم درختان موجود در سال 1385 و 1390 را به خود اختصاص می دادند، تشکیل می شد. نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل داده ها در طول دوره 5 ساله نشان داد که تعداد و حجم درختان زنده به ترتیب از 302 اصله در هکتار و 504 مترمکعب در هکتار در سال 1385 به 287 اصله در هکتار و 472 مترمکعب در هکتار در سال 1390 کاهش یافته است. نتایج تحقیق همچنین نشان داد که تعداد خشکه دار در طول دوره 5 ساله از 4/21 اصله در هکتار به 5/27 اصله در هکتار افزایش یافته است. حجم خشکه دارها در سال 1385، 3/37 مترمکعب در هکتار بدست آمد. در حالیکه مقدار آن در 1390، به 4/45 مترمکعب در هکتار رسیده بود (یا افزایش پیدا کرده بود). در طول دوره 5 ساله 3/15 مترمکعب در هکتار خشکه دار ایجاد شد که این مقدار معادل 3 درصد حجم درختان زنده در سال 1385 می باشد. توزیع تعداد در طبقات قطری گونه های راش، ممرز و انجیلی در هر دو سال آماربرداری مشابه و دارای الگوی جی- معکوس بود. بیشترین تعداد درختان در هکتار در طول دوره متعلق به طبقه قطری30? سانتی متر بود، در حالیکه طبقه قطری 75? سانتی متر بیشترین حجم درختان را به خود اختصاص می داد. یکی دیگر از تغییرات قابل توجه مربوط به مقدار حجم کل توده در طبقه میان قطری (35 تا 50 سانتی‎متر) بود، که به ترتیب 4/37 و 3/40 درصد از حجم کل درختان در سال 1385 و 1390 را تشکیل می داد. میانگین تفاوت تعداد در همه طبقات قطری 1/15- پایه در هکتار بدست آمد. نتایج همچنین نشان داد که بیشترین تغییر تعداد در هکتار در کوچکترین طبقه قطری با مقدار 5/17- پایه در هکتار مشاهده شد. تعداد در هکتار در طبقات قطری 35 تا 50 و 75? سانتی متر در 1385 نسبت به 1390 افزایش داشت. در مقابل تعداد درختان زنده در طبقات قطری 30? و 70-55 سانتی متر در طول دوره به ترتیب 18/8 و 7/2 پایه کاهش داشت. بیشترین و کمترین تغییر در حجم درختان زنده به ترتیب متعلق به طبقه قطری 75? با 2/24 مترمکعب و طبقه 30? سانتی متر با 2/1 مترمکعب در هکتار بود. نتایج حاصل از تحقیق حاضر نشان داد که بیشترین مرگ و میر درختان زنده در طبقه قطری جوان یا کم قطر (30? سانتی متر) و مسن یا خیلی قطور (75? سانتی متر) اتفاق افتاده است. در سطح مورد مطالعه تعداد 54 روشنه شناسایی و ثبت شد که مساحت آنها حدود 5 درصد سطح قطعه بررسی دائمی را تشکیل می داد. میانگین روشنه 3/4 روشنه در هکتار بود که اندازه آنها از 3/48 تا 622 مترمربع نوسان داشت. بیش از سه – چهارم (7/77 درصد) روشنه ها در طبقه مساحتی کمتر از 200 مترمربع حضور داشتند. همچنین بیش 53 درصد روشنه ها با افتادن یک درخت بوجود آمد. گونه راش 52 درصد درختان روشنه ساز و 4/23 درصد درختان پرکننده روشنه را تشکیل می داد. با توجه به آشفتگی های اخیر در جنگل های هیرکانی (باد، آفات و بیماری ها، خشک سالی و آتش سوزی)، این مطالعه ویژگی مهم رژیم های آشفتگی را با تاکید بر نقش باد و دیرزیستی درختان بررسی کرد. در مجموع، یافته های این تحقیق نشان داد که ایجاد روشنه های کوچک و متوسط در جنگل های دست نخورده راش می تواند بر اساس رژیم های آشفتگی طبیعی باشد، این می تواند شرایط مناسبی برای موفقیت تجدیدحیات راش در جنگل شناسی نزدیک به طبیعت فراهم کند. نتایج تحقیق همچنین نشان داد که الگوی پراکنش گونه های راش، ممرز و انجیلی در هر دو سال آماربرداری کپه ای می باشد. نتایج تاثیر رقابت را بر توزیع پایه های درختی در طول دوره 5 ساله برای طبقه قطری جوان (کمتر از 30 سانتی متر) مشخص نمود. که بیان می کند که رقابت درختان با افزایش فاصله، قطر برابرسینه و مساحت تاج درختان کاهش می یابد. در مجموع با توجه به نتایج تحقیق می توان گفت قسمت اعظم قطعه بررسی دائمی مورد مطالعه در اول دوره آماری در اواخر مرحله کهنسالی بوده و در حال حاضر به علت تراکم و حجم بالای خشکه دار در مرحله عبور از این فاز و ورود به فاز تخریب و سپس تجدیدحیات می باشد. این توده می تواند به عنوان یک الگو برای سایر جنگل های طبیعی دست نخورده شمال کشور و همچنین جهت اجرای عملیات جنگل شناسی مناسب مورد استفاده قرار گیرد.